مقاله:ارزشيابي روانشناختي عملكرد و توانايي رانندگان
(برگرفته از وبلاگ ايمنی و ترافيک )
مقاله حاضر تلاش دارد ضمن بررسي عوامل بوجود آورندة تصادفات جاده اي ، روانشناسي كار را به عنوان يكي از راهكارهاي كاهش تصادفات مورد بحث و بررسي قرار دهد. و در انتها به منظور آشنايي بيشتر خواننده محترم با روشهاي ارزشيابي و اندازه گيري توانايي و مهارت هاي رانندگان ، اقدامات انجام گرفته در كشور استراليا مورد بررسي قرار خواهد گرفت
بخش اول - تصادفات جاده اي ، لزو م انجام مطالعات روانشناسي
همانطور كه اشاره شد امروزه مشكل بزرگ سيستم هاي حمل و نقل تصادفات جاده اي و آسيبهاي انساني و مرگ ومير ناشي از آن مي باشد . بنابر آمار منتشره تعداد كشته هاي ناشي از حوادث جاده اي به ازاي هر ده هزار وسيله نقليه در سال 75 عدد 29 است . اين درحالي است كه اين عدد در كشورهاي توسعه يافته 1 تا 5/2 و براي ديگر كشورهاي در حال رشد عدد 3 الي 5 مي باشد
(برگرفته از وبلاگ ايمنی و ترافيک )
مقاله حاضر تلاش دارد ضمن بررسي عوامل بوجود آورندة تصادفات جاده اي ، روانشناسي كار را به عنوان يكي از راهكارهاي كاهش تصادفات مورد بحث و بررسي قرار دهد. و در انتها به منظور آشنايي بيشتر خواننده محترم با روشهاي ارزشيابي و اندازه گيري توانايي و مهارت هاي رانندگان ، اقدامات انجام گرفته در كشور استراليا مورد بررسي قرار خواهد گرفت
بخش اول - تصادفات جاده اي ، لزو م انجام مطالعات روانشناسي
همانطور كه اشاره شد امروزه مشكل بزرگ سيستم هاي حمل و نقل تصادفات جاده اي و آسيبهاي انساني و مرگ ومير ناشي از آن مي باشد . بنابر آمار منتشره تعداد كشته هاي ناشي از حوادث جاده اي به ازاي هر ده هزار وسيله نقليه در سال 75 عدد 29 است . اين درحالي است كه اين عدد در كشورهاي توسعه يافته 1 تا 5/2 و براي ديگر كشورهاي در حال رشد عدد 3 الي 5 مي باشد
***
اگر آمار تصادفات كشور را بر حسب خصوصيات مقتولين دسته بندي كنيم ، نتايج قابل توجه ذيل مشاهده مي شود
1
بيشترين تلفات وارده به نيروي انساني مربوط به سنين 20 الي 50 مي باشد كه عمدترين بخش نيروي فعال جامعه را تشكيل مي دهد
2
بخشي عمده مقتولين ناشي از تصادفات را افراد ذكور و سرپرستان خانواده تشكيل مي دهند و اين موضوع عواقب و پيامدها ي ناخوشايند مادي و تربيتي را براي خانواده ها به دنبال داشته است
3
در تصادفات منجر به فوت سواري ها با 33 درصد ، وانت بار با 86/15 و كاميون وتريلي با 9/14 و اتوبوس با 51/7 درصد بيشترين رقم را به خود اختصاص داده اند
***
دلايل بسياري مسبب بوجود آمدن بحران حمل و نقل در كشور مي باشد .در ادامه به تعدادي از اين عوامل به اختصار اشاره مي شود
1
از مهم ترين علل بوجود آمدن و يا تشديد كننده وضعيت ، عدم وجود سيستم يكپارچه و هماهنگ كنترل و نظارت بر حمل و نقل جاده اي بخصوص برناوگان مسافر بري وباربري كشور مي باشد. مطابق قوانين جاري كشور ، وزارت راه و ترابري متولي راه هاي كشور مي باشد ولي قدرت اعمال كنترل و محدوديت بر رانندگان عملاً دردست نيروي انتظامي ميباشد و وزرات راه و ترابري تنها قادر به اعمال نفوذ بر شركتهاي حمل و نقل مي باشد . با توجه به اين كه اكثر ناوگان حمل و نقلي كشور تحت تملك رانندگان و يا مالكان شخصي مي باشد ، اين اعمال نفوذ و فشار چندان كارساز و موثر نمي باشد
2
از ديگر عوامل مؤثر مي توان به عدم وجود يك ساختار مناسب سنجش مهارت و عملكرد رانندگان به خصوص رانندگان ناوگان عمومي حمل و نقل ميباشد . متأسفانه در حال حاضر اخذ گواهينامه رانندگي تنها به بر گزاري يك آزمون تست علائم رانندگي و برگزاري آزمون علمي مهارت آنهم در مدت 20 دقيقه محدود مي باشد و براي قانون گذار تفاوتي بين رانندة شهري و جاده اي و راننده و سايط نقليه عمومي وجود ندارد. از طرف ديگر سيستم مناسبي نيز براي بررسي بازخوردهاي عملكرد رانندگان پس از اخذ گواهينامه و قبل از تمديد گواهينامه وجود ندارد و همانطور كه گفته شد آزمونهايي در حال حاضر از متقاضيان به عمل مي آيد قادر به سنجش مهارت و قدرت تشخيص و عكس و العمل راننده در حالتهاي عادي و بحراني نمي باشد . اين موضوع بخصوص براي رانندگان وسايط نقليه عمومي بسيار بغرنج تر است
3
اخذ جريمه هاي رانندگي و حتي و افزايش مبلغ جريمه ها به علت مقطعي عمل كردن ارگانهاي مربوط و عدم پيگيري جدي از طرف ايشان نه تنها اثر مثبت نداشته است بلكه گستاخ تر شدن متخلفين را به دنبال داشته است
به طور خلاصه عوامل بروز تصادفات جاده اي در سه قالب كلي، رفتارهاي انساني، خصوصيات محيطي و كاركرد وسيله نقليه جاي ميگيرد . اولدي و اسپاسير ( 1976 ) مي گويد تصادف ميتواند نتيجه كشمكش ميان راننده و محيطي كه در آن رانندگي مي كند، باشد كه به چرخش ناگهاني فرمان ماشين انجاميده و اين حركت نابهنگام نيز تصادف را منجر مي شود
***
شنيار در سال (1987) مطالعاتي جامع بر روي عوامل ياد شده انجام داده است. وي داده هاي حاصل از دو نمونه تصادفات، نمونه اول 2258 مورد تصادف (خفيف) و نمونه دوم 420مورد تصادف ( شديد ) را مورد بررسي قرار داده و نتايج ذيل را بدست آورد
1
در 58 درصد تصادفات تنها علت انساني نقش دارد
2
در 24درصد تصادفات هم عامل انساني و محيطي باهم دخالت دارد
3
در5 درصد تصادفات تنها عامل محيطي موثر است
4
در 5 درصد تصادفات عامل وسيله نقليه موثر است
5
در 7 درصد تصادفات عامل وسيله نقليه و انسان تؤامان موثر هستند
6
یک درصد به عوامل ديگر مربوط مي شود
شنيار عوامل انساني را به عنوان عامل اصلي تصادفات از ميان ساير عوامل مانند محيط و وسيله نقله دانسته است . آمار و ارقام اشاره شده در ابتداي اين بخش نيز بر اهميت نقش رانندگان بخصوص رانندگان وسائط نقلية عمومي در افزايش ايمني و كاهش تصادفات دلالت دارد
مسلما ارتقاء سطح فرهنگ رانندگان در رعايت قوانين و مقررات و حقوق ساير شهروندان و حفظ آمادگي رواني و جسماني به خصوص رانندگان حرفه اي راه حل بهبود وضعيت مي باشد . يكي از راهكار هاي آزموده شده ، انجام معاينات روانشناسي ويژه رانندگان مي باشد . تا آنجا كه نويسنده اطلاع دارد ، در قوانين حمل و نقل كشور نيز اشاره اي به انجام معاينات در قالب كارت صحت و سلامت جسماني شده است كه متاسفانه تاكنون انجام نپذيرفته است در صورتي كه امروزه در اكثر كشورهايي كه معضلات حمل و نقل را جدي مي پندارند، فعاليتهايي جهت سنجش رانندگان انجام گرفته و نتايج درخشاني نيز به دست آورده اند
در ادامه مقاله در بخش دوم به روانشناسي كار به عنوان بستر سنجش كاركرد و مهارت رانندگان پرداخته خواهد شد
اگر آمار تصادفات كشور را بر حسب خصوصيات مقتولين دسته بندي كنيم ، نتايج قابل توجه ذيل مشاهده مي شود
1
بيشترين تلفات وارده به نيروي انساني مربوط به سنين 20 الي 50 مي باشد كه عمدترين بخش نيروي فعال جامعه را تشكيل مي دهد
2
بخشي عمده مقتولين ناشي از تصادفات را افراد ذكور و سرپرستان خانواده تشكيل مي دهند و اين موضوع عواقب و پيامدها ي ناخوشايند مادي و تربيتي را براي خانواده ها به دنبال داشته است
3
در تصادفات منجر به فوت سواري ها با 33 درصد ، وانت بار با 86/15 و كاميون وتريلي با 9/14 و اتوبوس با 51/7 درصد بيشترين رقم را به خود اختصاص داده اند
***
دلايل بسياري مسبب بوجود آمدن بحران حمل و نقل در كشور مي باشد .در ادامه به تعدادي از اين عوامل به اختصار اشاره مي شود
1
از مهم ترين علل بوجود آمدن و يا تشديد كننده وضعيت ، عدم وجود سيستم يكپارچه و هماهنگ كنترل و نظارت بر حمل و نقل جاده اي بخصوص برناوگان مسافر بري وباربري كشور مي باشد. مطابق قوانين جاري كشور ، وزارت راه و ترابري متولي راه هاي كشور مي باشد ولي قدرت اعمال كنترل و محدوديت بر رانندگان عملاً دردست نيروي انتظامي ميباشد و وزرات راه و ترابري تنها قادر به اعمال نفوذ بر شركتهاي حمل و نقل مي باشد . با توجه به اين كه اكثر ناوگان حمل و نقلي كشور تحت تملك رانندگان و يا مالكان شخصي مي باشد ، اين اعمال نفوذ و فشار چندان كارساز و موثر نمي باشد
2
از ديگر عوامل مؤثر مي توان به عدم وجود يك ساختار مناسب سنجش مهارت و عملكرد رانندگان به خصوص رانندگان ناوگان عمومي حمل و نقل ميباشد . متأسفانه در حال حاضر اخذ گواهينامه رانندگي تنها به بر گزاري يك آزمون تست علائم رانندگي و برگزاري آزمون علمي مهارت آنهم در مدت 20 دقيقه محدود مي باشد و براي قانون گذار تفاوتي بين رانندة شهري و جاده اي و راننده و سايط نقليه عمومي وجود ندارد. از طرف ديگر سيستم مناسبي نيز براي بررسي بازخوردهاي عملكرد رانندگان پس از اخذ گواهينامه و قبل از تمديد گواهينامه وجود ندارد و همانطور كه گفته شد آزمونهايي در حال حاضر از متقاضيان به عمل مي آيد قادر به سنجش مهارت و قدرت تشخيص و عكس و العمل راننده در حالتهاي عادي و بحراني نمي باشد . اين موضوع بخصوص براي رانندگان وسايط نقليه عمومي بسيار بغرنج تر است
3
اخذ جريمه هاي رانندگي و حتي و افزايش مبلغ جريمه ها به علت مقطعي عمل كردن ارگانهاي مربوط و عدم پيگيري جدي از طرف ايشان نه تنها اثر مثبت نداشته است بلكه گستاخ تر شدن متخلفين را به دنبال داشته است
به طور خلاصه عوامل بروز تصادفات جاده اي در سه قالب كلي، رفتارهاي انساني، خصوصيات محيطي و كاركرد وسيله نقليه جاي ميگيرد . اولدي و اسپاسير ( 1976 ) مي گويد تصادف ميتواند نتيجه كشمكش ميان راننده و محيطي كه در آن رانندگي مي كند، باشد كه به چرخش ناگهاني فرمان ماشين انجاميده و اين حركت نابهنگام نيز تصادف را منجر مي شود
***
شنيار در سال (1987) مطالعاتي جامع بر روي عوامل ياد شده انجام داده است. وي داده هاي حاصل از دو نمونه تصادفات، نمونه اول 2258 مورد تصادف (خفيف) و نمونه دوم 420مورد تصادف ( شديد ) را مورد بررسي قرار داده و نتايج ذيل را بدست آورد
1
در 58 درصد تصادفات تنها علت انساني نقش دارد
2
در 24درصد تصادفات هم عامل انساني و محيطي باهم دخالت دارد
3
در5 درصد تصادفات تنها عامل محيطي موثر است
4
در 5 درصد تصادفات عامل وسيله نقليه موثر است
5
در 7 درصد تصادفات عامل وسيله نقليه و انسان تؤامان موثر هستند
6
یک درصد به عوامل ديگر مربوط مي شود
شنيار عوامل انساني را به عنوان عامل اصلي تصادفات از ميان ساير عوامل مانند محيط و وسيله نقله دانسته است . آمار و ارقام اشاره شده در ابتداي اين بخش نيز بر اهميت نقش رانندگان بخصوص رانندگان وسائط نقلية عمومي در افزايش ايمني و كاهش تصادفات دلالت دارد
مسلما ارتقاء سطح فرهنگ رانندگان در رعايت قوانين و مقررات و حقوق ساير شهروندان و حفظ آمادگي رواني و جسماني به خصوص رانندگان حرفه اي راه حل بهبود وضعيت مي باشد . يكي از راهكار هاي آزموده شده ، انجام معاينات روانشناسي ويژه رانندگان مي باشد . تا آنجا كه نويسنده اطلاع دارد ، در قوانين حمل و نقل كشور نيز اشاره اي به انجام معاينات در قالب كارت صحت و سلامت جسماني شده است كه متاسفانه تاكنون انجام نپذيرفته است در صورتي كه امروزه در اكثر كشورهايي كه معضلات حمل و نقل را جدي مي پندارند، فعاليتهايي جهت سنجش رانندگان انجام گرفته و نتايج درخشاني نيز به دست آورده اند
در ادامه مقاله در بخش دوم به روانشناسي كار به عنوان بستر سنجش كاركرد و مهارت رانندگان پرداخته خواهد شد
بخش 2 : روانشناسي كار
روانشناسي كار ، يك علم كاربردي است كه از نزديك با ساختارهاي مديريت صنعتي همگامي نزديك داشته و در خصوص معضلات مديريتي ، حوادث كاري ، اطمينان كاري و بازاريابي راه حلهاي مناسبي در اختيار كارفرما قرار مي دهد
در مديريت صنايع كشورهاي توسعه يافته نيز روانشناسي كار ، نقش مهمي را ايفا نموده است چرا كه در اين گونه كشورها ، بين اطمينان كاري و معضلات منتج از كار رابطة نزديك برقرار است و قبل از بكارگيري افراد دركار ، روانشناسي فرد ( كارگر ، كارمند ، مدير ) را لحاظ مي نمايند كه پيآمد آن كاهش خطاهاي انساني در امر توليد كالا و ارائه خدمات بوده است . اين مهم بخصوص در بخش توليد در مورد كارگران كارخانه جات توليد خودرو و در بخش خدمات در خصوص رانندگان وسايط عمومي حمل و نقل داراي اهميت بيشتري مي باشد و انجام معاينات روانشناختي براي ايشان همواره مورد تاكيد قرار گرفته است. زيرا كه در حوادث جاده اي و شهري هم راننده مقصر و هم كارگران خط مونتاژ مي توانند به عنوان عوامل اصلي دخيل باشد . بطور كلي ميتوان گفت در صنعت حمل و نقل ، سلامتي فيزيكي و سلامتي روحي راننده و سازنده خودرو بايد مدنظر گرفته شده و بر روي تأثير محيط كاري ، طريقه انتساب و ارزشيابي افراد و بخصوص مديريت توليد به عنوان فاكتورهاي اصلي بررسي و تجزيه و تحليل جامع انجام پذيرد
به بيان ديگر در محيط هاي كاري مي توان ، دلهره ، خستگي ناشي از كار ، عدم دقت در كار ، ناراحتي جسمي ، بي ميلي در كار و شوك هاي آني را مسببين ايجاد حوادث ناگوار به شمار آورد . از اين رو بهترين شيوه براي جلوگيري از وقوع اينگونه حوادث ، دقت در انتخاب كارگر ، مناسب نمودن محيط كار ، سنجش كار و معاينه هاي روانشناسي كارگران مي باشد كه مي بايست در سرلوحه فرايند هاي استخدامي قرار گيرد . از روشهاي مؤثر ، عادت دادن كارگر به محيط كار به كمك علم روانشناسي كار اشاره كرد ، كه توسط اساتيد متخصص در امور كار و كاريابي انجام داده مي شود و از اين طريق مي تواند محيط كار را بنحو احسن از لحاظ روحي و رواني براي كارگران آماده نمايد
***
روانشناسي كار ، يك علم كاربردي است كه از نزديك با ساختارهاي مديريت صنعتي همگامي نزديك داشته و در خصوص معضلات مديريتي ، حوادث كاري ، اطمينان كاري و بازاريابي راه حلهاي مناسبي در اختيار كارفرما قرار مي دهد
در مديريت صنايع كشورهاي توسعه يافته نيز روانشناسي كار ، نقش مهمي را ايفا نموده است چرا كه در اين گونه كشورها ، بين اطمينان كاري و معضلات منتج از كار رابطة نزديك برقرار است و قبل از بكارگيري افراد دركار ، روانشناسي فرد ( كارگر ، كارمند ، مدير ) را لحاظ مي نمايند كه پيآمد آن كاهش خطاهاي انساني در امر توليد كالا و ارائه خدمات بوده است . اين مهم بخصوص در بخش توليد در مورد كارگران كارخانه جات توليد خودرو و در بخش خدمات در خصوص رانندگان وسايط عمومي حمل و نقل داراي اهميت بيشتري مي باشد و انجام معاينات روانشناختي براي ايشان همواره مورد تاكيد قرار گرفته است. زيرا كه در حوادث جاده اي و شهري هم راننده مقصر و هم كارگران خط مونتاژ مي توانند به عنوان عوامل اصلي دخيل باشد . بطور كلي ميتوان گفت در صنعت حمل و نقل ، سلامتي فيزيكي و سلامتي روحي راننده و سازنده خودرو بايد مدنظر گرفته شده و بر روي تأثير محيط كاري ، طريقه انتساب و ارزشيابي افراد و بخصوص مديريت توليد به عنوان فاكتورهاي اصلي بررسي و تجزيه و تحليل جامع انجام پذيرد
به بيان ديگر در محيط هاي كاري مي توان ، دلهره ، خستگي ناشي از كار ، عدم دقت در كار ، ناراحتي جسمي ، بي ميلي در كار و شوك هاي آني را مسببين ايجاد حوادث ناگوار به شمار آورد . از اين رو بهترين شيوه براي جلوگيري از وقوع اينگونه حوادث ، دقت در انتخاب كارگر ، مناسب نمودن محيط كار ، سنجش كار و معاينه هاي روانشناسي كارگران مي باشد كه مي بايست در سرلوحه فرايند هاي استخدامي قرار گيرد . از روشهاي مؤثر ، عادت دادن كارگر به محيط كار به كمك علم روانشناسي كار اشاره كرد ، كه توسط اساتيد متخصص در امور كار و كاريابي انجام داده مي شود و از اين طريق مي تواند محيط كار را بنحو احسن از لحاظ روحي و رواني براي كارگران آماده نمايد
***
فن روانشناسي كار چيست ؟
روانشناسي كار عملي است كه در آن
1
جنبه هاي فيزيكي و رواني فرد ( كارگر ، كارمند ، مدير ) با انجام آزمايشهاي فيزيكي و روانشناسي اندازه گيري ( سنجش ) مي شود
2
توانائي و تأثيرگذاري فرد در فعاليت ها و تأثير آن در كل عمليات و كار مورد سنجش قرار مي گيرد
3
توانائي فرد با انجام آزمايشات طبي و رواني به صورت انفرادي و در كارهاي گروهي در محيط كاري محك زده و گرافيك كار فرد مورد نظر را ترسيم و ارزشيابي مي شود
***
تاريخچه قواعد فن روانشناسي كار
اولين بار در سال 1903 اين بحث جديد در آلمان مورد توجه صاحبان صنايع و مديران قرار گرفت . بعدها در اداره حمل و نقل آمريكا اين علم را در مورد استخدام كارمند و كارگر و مديران بكار گرفته شد . فرانسه نيز در مورد رانندگان ترانوا از اين تكنيك جديد بهره گرفت . در سال 1920 در گردهمائي كه به همين منظور در ژنواي فرانسه تشكيل شده بود روانشناسي كار مورد بحث و بررسي قرار گرفت و در اين گردهمائي نمايندگان انگلستان ، ژاپن ، روسيه و استراليا نيز به عنوان ناظر شركت كرده بودند .كشور تركيه نيز آزمايشهاي فن روانشناسي كار را از سال 1946 براي اولين بار در انتخاب دانش آموزان مرد مدرسه فني و حرفه اي بكار گرفت
از سال 1950 تا بحال اين فن بطور رسمي در مورد استخدام رانندگان ، خلبانان ، كارگران و مديران كارخانه جات مورد استفاده قرار گرفته است . و در سال 1973 رشته اي تحت عنوان بازاريابي و ارزشيابي نيروي انساني در دانشگاه استانبول تأسيس شد
***
اهداف روانشناسي كار
در بخشهاي قبل اهداف كلي اين تكنيك بيان گرديد . درذيل ساير اهدافي كه از انجام روانشناسي كار انتظار مي رود ، اشاره مي شود
1
به حداقل رساندن حوادث ناشي از كار
2
انتخاب و استخدام كارگران ، كارمندان و مديران
3
ايجاد كارايي لازم در نيروي انساني و افزايش بازار كار
4
جلوگيري از برخوردها و تنش هاي كارگري
5
ايجاد ملاك و ضوابطي براي ارتقاء رتبه
6
بهبود كارايي اتحاديه هاي كارگري
7
تعيين ميزان دستمزد و سيستم افزايش دستمزدها
8
اعتبار بخشيدن به واژه كار و كارگر در ذهن آحاد جامعه
يكي از مهم ترين اهداف فن روانشناسي كار ، ارزيابي كارگران ، كارمندان و مديران قبل و پس از استخدام و دوره هاي زماني معين مي باشد . لذا نوع معاينات روانشناسي بسته به مرحله كار نشان داده شده و خصوصيات هر يك را متمايز از هم در ادامه يادآوري مي شود
بخش 3 : ارزشيابي و اندازه گيري توانايي و مهارت رانندگان در استراليا
همانطور كه در بخش قبل اشاره شد ، ارزشيابي مهارت و توانائي رانندگان و معاينه آنها توسط روانشناسان تاريخچة ديرينه دارد . و از سال 1997 در كشور استراليا همزمان با تصويب رسيدن مجوزهاي رانندگي ، فن روانشناسي ترافيك شاخته ، ضوابط و شرايط اعمال آن نيز رسماً تعيين و مجموعة قوانيني نيز براي مراكز ارزشيابي به تصويب رسيده است
تصويب قوانين يكپارچه و مدون در خصوص ارزشيابي عملكرد و مهارت رانندگان هم دولت و هم قانون گذار را از استاندارد و مناسب بودن خدمات ارزشيابي مطمئن ساخته و از طرفي كارفرما هايي را كه عملكرد آنها به عملكرد رانندگان وابسته يا با آن در رابطه مي باشد را تحت تأثير قرار مي دهد و نهايتا به نفع عموم جامعه خواهد بود . در اين بخش خلاصه اي از اصول و قوانين مربوط به مراكز ارزشيابي كه در حال حاضر در كشور استراليا در حال اجرا ميباشد ، ارائه مي شود
